Kiedy, na jakiej podstawie i na jak długo bank może zablokować konto? (2024)

7 lutego opisywaliśmy przypadek Czytelnika, któremu zablokowano konto bankowe po tym, jak oszust zapłacił mu pieniędzmi pochodzącymi z innego oszustwa. W naszym i tak obszernym artykule zabrakło opinii i wyjaśnień prawnika. Postanowiliśmy umieścić je w kolejnym tekście bo zagadnienie jest dość obszerne.

Jak i kiedy bank może zablokować dostęp do konta? Czy często zdarzają się nieuzasadnione blokady? Z tymi pytaniami zwróciliśmy się do biura Rzecznika Finansowego, a także do kancelarii prawnej Skarbiecspecjalizującej się w prawie majątkowym. Obydwa podmioty udzieliły nam odpowiedzi szerszej niż się spodziewaliśmy.

Kto, kiedy i dlaczego może zablokować Twoje konto?

Z odpowiedzi wynika, że bank może zablokować dostęp do środków w następujących przypadkach:

• gdy zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa,
• w przypadku podejrzenia prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (AML),
• w razie podejrzenia przestępstw skarbowych (STIR)
• celem zabezpieczenia egzekucji należności,
• na życzenie posiadacza rachunku (sic!).

1. Podejrzenie popełnienia przestępstwa

Paulina Krakowska z biura rzecznika finansowego zwróciła nam uwagę, że bank ma prawo (ale nie ma obowiązku!) zablokować środki gdy podejrzewa klienta o popełnienie przestępstwa (lub podejrzewa, że środki na koncie są w inny sposób z przestępstwem związane). Podstawą prawną do nałożenia blokady jest art. 106a Prawa bankowego.

W oparciu o art. 106a prawa bankowego bank ma prawo do blokady środków na rachunku na nie dłużej niż 72 godziny(…)Po dokonaniu blokady bank musi niezwłocznie poinformować o tym fakcie prokuratora. Ten następnie wydaje – w ciągu wspomnianych 72 godzin – postanowienie o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania. Jednocześnie informuje bank o swojej decyzji (zgodnie z art. 106a ust. 6 p.b.).

Paulina Krakowska podkreśliła, że to bank najpierw dokonuje blokady a następnie zawiadamia prokuratora. Teoretycznie Może się zdarzyć, żebank po dokonaniu wewnętrznej weryfikacji nie potwierdzi naruszenia prawa przez klienta i blokada sama z siebie “upadnie” (bez ingerencji prokuratora).

Prokurator ma kilka opcji działania:

• może zdecydować o nieprzedłużaniu blokady,
• może zdecydować o kontynuacji blokady środków zgromadzonych na rachunku albo,
• może zdecydować tylko o wstrzymaniu określonej transakcji.

W obu przypadkach maksymalny termin blokady nie może przekroczyć 3 miesięcy.

Zarówno Rzecznik Finansowy jak i prawnicy z kancelarii Skarbiec podkreślają, że bank nie ma możliwości samodzielnego blokowania środków bez nakazu prokuratora na okres dłuższy niż 72 godziny. Dlatego właśnie przywołana historia naszego Czytelnika jest dość nietypowa. Ale może bank nie od razu korzystał z blokady na podstawie art. 106? Nad tym zastanowimy się dalej.

2. Podejrzenie prania pieniędzy (ustawa AML)

W Niebezpiezniku już pisaliśmy o ustawie AML tj. o ustawie przeciwko praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Wiecie już, że z jej powodumusicie się częściej dzielić skanami swoich dowodów osobistych. Niestety ta sama ustawazobowiązuje banki do zawiadamiania Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) gdy zachodzi podejrzenieprania pieniędzy, finansowania terroryzmu lub wówczas, gdyokreślona transakcja lub określone wartości majątkowe mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu.

Podkreślić należy, że bank realizując ten prawny obowiązek informacji nie ma takich uprawnień jak na gruncie prawa bankowego. Nie może samodzielnie dokonać blokady dostępu do całości środków, przed podjęciem dalszych działań. Po potwierdzeniu przyjęcia zawiadomienia przez Generalnego Inspektora bank nie przeprowadza transakcji co do której powzięto uzasadnione podejrzenie lub też nie przeprowadza transakcji obciążających rachunek, na którym zgromadzono „podejrzane” wartości majątkowe (art. 86 ust. 4 ustawy AML-owej). Powyższy stan nie może trwać dłużej jednak niż przez 24 godziny– czytamy w komentarzu Rzecznika Finansowego

Jeśli GIIF uzna, że transakcja naprawdę może mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu, ma do wyboru dwie możliwości.

• Może przekazać bankowi żądanie wstrzymania sygnalizowanej transakcji.
• Może też podjąć decyzję o całkowitej blokadzie rachunku.

W obu wypadkach maksymalny okres blokady nie może być dłuższy niż 96 godzin, licząc od daty i godziny wskazanych w potwierdzeniu przyjęcia zawiadomienia. Należy jednak podkreślić, że w tym przypadku blokada zależy od Generalnego Inspektora, nie od banku. Co więcej, Generalny Inspektor jest zobowiązany do niezwłocznego zawiadomienia właściwego prokuratora o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Prokuratormoże postanowieniem wstrzymać transakcję lub dokonać blokady rachunku na czas do 6 miesięcyiadomienia.

3. Podejrzenie wyłudzeń skarbowych (STIR – dotyczy przedsiębiorców)

W maju ubiegłego roku pisaliśmy w Niebezpieczniku STIR, czyli o niezwykle ciekawym mechanizmie oceny ryzyka, który został wprowadzonyUstawą z dnia 24 listopada 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych.

Początkowo wszyscy martwili się głównie nadmiernym zbieraniem informacji o rachunkach przedsiębiorców, ale przepisy dotyczące STIR przewidują również blokowanie rachunków. Tutaj zacytujmy fragment z komentarza kancelarii Skarbiec.

Wskutek nowelizacji Ordynacji podatkowej, uprawnionym do blokowania rachunków tzw. podmiotów kwalifikowanych jest Szef Krajowej Administracji Skarbowej.

Za podmioty kwalifikowane ustawa ta uznaje np. osoby prawne, czy osoby fizyczne o statusie przedsiębiorcy.

Szef KAS może zwrócić się do banku z żądaniem maksymalnie 72- godzinnej blokady konta takiego podmiotu, gdy uzyska informację, że może on wykorzystywać działalność banków lub spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi lub do czynności zmierzających do wyłudzenia skarbowego. Szefowi KAS również przysługuje prawo do przedłużenia okresu blokady do 3miesięcy.

Nie raz już podnoszono, że dla sprawnie działającej firmy tak długa blokada może oznaczać śmierć. Przedstawiciele MF przekonywali, że nadzór szefa KAS ma gwarantować, iż ten środek zapobiegawczy nie będzie stosowany nadmiernie.

4. Organ egzekucyjny wchodzi na konto

To dość oczywiste, że środki na koncie mogą zostać zablokowane w związku z długiem. W takiej sytuacji uprawniony do blokady może być komornik, któryzgodnie z art. 889 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego dokonuje zajęcia rachunku bankowego dłużnika celem dokonania egzekucji wierzytelności pieniężnej. Kancelaria Skarbiec przypomina jednak, że również inne podmioty mogą występować o blokady.

Ustawa z dnia 17 czerwca 1996 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji wskazuje, że organem egzekucyjnym, w określonym w ustawie i przepisach odrębnych zakresie, jest również: naczelnik urzędu skarbowego, właściwy organ gminy o statusie miasta oraz gminy wchodzącej w skład powiatu warszawskiego, przewodniczący organu orzekającego w sprawach
o naruszenie dyscypliny finansów publicznych, dyrektor oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz dyrektor oddziału regionalnego Agencji Mienia Wojskowego.

Ustawa przewiduje również, że organem egzekucyjnym może być ponadto inny organ w zakresie określonym odrębnymi ustawami. Wszystkie te podmioty mogą dokonywać blokady konta, będąc uprawnionymi do stosowania środków egzekucji administracyjnej należności pieniężnych. Do tych właśnie środków ustawa zalicza egzekucję z rachunków bankowych.

Kancelaria Skarbiec zwróciła nam także uwagę na to, że bank może dążyć do zablokowania pieniędzy gdy posiadacz konta ma u niego dług. Jednak nawet w takiej sytuacji bank musi uzyskać tytuł egzekucyjny i musi działać za pośrednictwem komornika.

Nawiasem mówiąc przy blokadach komorniczych zdarzają się pomyłki i mogą je robić zarówno komornicy jak i banki (por.mBank wziął od klienta “pożyczkę” na 20%, czyli historia z happy endem)

5. Blokada na życzenie

Kancelaria Skarbiec zauważyła również, że sam posiadacz rachunku może doprowadzić do blokady poprzez poczynienie z bankiem odpowiednich ustaleń.

Zgodnie bowiem z art. 50 ust.1 ustawy – Prawo bankowe: „Posiadacz rachunku bankowego dysponuje swobodnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. W umowie z bankiem mogą być zawarte postanowienia ograniczające swobodę dysponowania tymi środkami”. Może więc on np. zastrzec w umowie klauzulę, zgodnie z którą, po przekroczeniu określonych środków na koncie bank automatycznie dokona blokady, a do środków objętych blokadą dostęp mieć będzie jedynie wyznaczony w umowie pełnomocnik – czytamy w komentarzu Kancelarii Skarbiec.

W tym miejscu jeszcze raz wrócimy do historii naszego Czytelinika, który stracił dostęp do konta na dłuższy czas. Bank powołał się na swój regulamin zgodnie z którym dostęp do konta może być zablokowany m.in. jeśli istnieje podejrzenie wyłudzenia danych dostępowych do konta. Jeśli istotnie tym kierował się bank to znaczy, że zastosowaną blokadę należałoby traktować jako… blokadę na życzenie posiadacza rachunku (bo przecież zgodził się na regulamin). Ostatecznie jednak bank nie poda nam szczegółów bo nie może naruszać tajemnicy bankowej swojego klienta. Dlatego zgadujemy.

Radzimy wam przejrzeć regulaminy i umowy pod katem możliwości blokowania kont.

Czy bank może ponieść konsekwencje?

Blokada konta może oznaczać szkody po stronie klienta. Czy bank odpowie za te szkody? Paulina Krakowska z biura Rzecznika Finansowego odniosła się do tego problemu. Podkreśliła, że założeniem ustawodawcy nie było to, aby karać bank w sytuacji, gdy nie ma pewności co do zaistnienia przestępstwa. Prawo zostało skonstruowane tak, aby banki nie bały się stosować blokad.

Co to oznacza dla klienta? W sytuacji autonomicznego blokowania środków przez bank czy też wstrzymywania transakcji bank może nie być w stanie przedstawić w sposób czytelny dla klienta podstaw podjętych działań. Może wówczas powoływać się na kompetencje i obowiązki ustawowe, które nie nakazują mu dowodzić zasadności działań lecz mają one być jedynie wynikiem powzięcia uzasadnionych podejrzeń. W takim środowisku prawnym mogą zdarzać się sytuacje, w których bank ponad „dobro” klienta, rozumiane jako jego prawo rozporządzania środkami, postawi wypełnienie ustawowych obowiązków wynikających z przepisów dotyczących przeciwdziałaniu przestępstwom.

Wydaje się, że środowisko prawne zachęca banki do sygnalizowania i korzystania z nadanych mu uprawnień. O powyższym może świadczyć choćby to, że bank na gruncie prawa bankowego nie ponosi odpowiedzialności za szkodę, związaną z blokadą środków na rachunków, o ile jego działania były wykonywane w dobrej wierze. Z kolei na gruncie ustawy AML-owej wykonanie obowiązków nie powoduje odpowiedzialności dyscyplinarnej, cywilnej, karnej ani innej określonej odrębnymi przepisami.

To może nas skłaniać do wniosku, że przetrzymywanie środków na koncie w jednym banku naprawdę nie jest dobrym pomysłem.

Komentarze źródłowe

Niniejszy tekst ma stanowić syntezę tego, czego się dowiedzieliśmy. Jeśli jednak chcecie głębiej wgryźć się w temat to publikujemy obydwa przesłane do naszej redakcji komentarze.

• Analiza Rzecznika Finansowego
• Komentarz Kancelarii Skarbiec

Aktualizacja 19.02.2019 12:51
Tekst uzupełniono o informacje dotyczące STIR.

Aktualizacja 20.02.2019 9:03
Podmieniono plik z analizą Rzecznika Finansowego. Merytorycznie jest to ta sama treść, ale w ładniejszym opracowaniu.